Η κρίση στη Ευρώπη είναι κυρίως πολιτική

By Philip Stephens

Επαναλαμβάνεται συχνά από Ευρωπαίους ηγέτες ότι θα πρέπει να σώσουν το ευρώ γιατί πρέπει να σώσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το επιχείρημα είναι λογικό. Εάν καταρρεύσει το μέγιστο επίτευγμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, τότε ίσως απειληθεί και η ίδια. 
 Η εκτίμηση αυτή όμως, δεν αναφέρει μία βασική παράμετρο. Ο βασικός λόγος για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει τώρα η ευρωζώνη, είναι πως οι κυβερνήσεις της Γηραιάς Ηπείρου δεν έπεισαν τα εκλογικά τους σώματα ότι ακόμη και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση αξίζει να διασωθεί. 

Έχω σταματήσει να απαριθμώ τα περισπούδαστα σχόλια για το μέλλον της νομισματικής ένωσης – ή της κατάρρευσης της. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η κρίση θα λυθεί με ένα απότομο χτύπημα στην αγορά ομολόγων. Ο Tim Geithner, ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ πρότεινε ένα κόλπο που θα επέτρεπε στις κυβερνήσεις να αντισταθμίσουν την χρηματοοικονομική τους ισχύ. 

Άλλοι επιμένουν ότι οι βασικοί κανόνες της οικονομίας απαιτούν την εγκατάλειψη της Ελλάδας Ο όρος που χρησιμοποιείται είναι αυτός της ελεγχόμενης χρεοκοπίας. Δεν είμαι σίγουρος ότι οι Γάλλοι και οι Γερμανοί τραπεζίτες είναι πολύ θετικοί με αυτό το ενδεχόμενο. Φίλοι μου στις Βρυξέλλες εκτιμούν (ή μάλλον ελπίζουν) ότι θα γίνει το βήμα προς την πολιτική ενοποίηση. Οι Κασσάνδρες υποστηρίζουν ότι όλα αυτά είναι μάταια γιατί το ευρώ ήταν καταδικασμένη εξ αρχής.
Οι σχολιαστές που με προβληματίζουν περισσότερο είναι εκείνοι που δηλώνουν από τη μία πλευρά ότι η ευρωζώνη δεν μπορεί να επιβιώσει, για να συμπληρώσουν αμέσως μετά ότι η διάσπασή της είναι ανεπίτρεπτη γιατί το κόστος θα είναι πολύ μεγάλο. Ας εξάγει ο καθένας τα δικά του συμπεράσματα. 

Από την πλευρά μου, θαυμάζω όσους προσφέρουν τολμηρές προβλέψεις και συνταγές. Το βασικό μάθημα που πήραμε από την τελευταία δεκαετία είναι να είμαστε επιφυλακτικοί . Μόλις χθες όλοι συμφωνούσαν ότι το μέλλον θα γραφτεί από την ένωση της αμερικανικής ηγεμονίας και της ακάθεκτης πορείας του φιλελεύθερου καπιταλισμού. 

Από τις πρόσφατες συζητήσεις που είχα με Ευρωπαίους υπουργούς και αξιωματούχους, καταλήγω ότι οι ειδικοί και οι αξιωματούχοι γνωρίζουν τόσα για το πού οδεύουμε, όσο και ο τυχαίος επιβάτης του μετρό στο Βερολίνο ή ακόμη και την Αθήνα. 

Σε ένα εκτενές άρθρο στους FT την προηγούμενη εβδομάδα, ο Larry Summers, παρατήρησε ότι με την πολιτική του κάνω μόνο τα απολύτως απαραίτητα για να μην καταστραφεί το σύστημα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες ίσως τελικά να ανοίγουν τον λάκκο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει κανείς με αυτό. Από κει και πέρα όμως, θα μπορούσαμε κάλλιστα να παίξομε κορώνα ή γράμματα για να μαντέψουμε τι θα γίνει. 

Εκτίμησή μου είναι πως ούτε η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel δεν γνωρίζει εάν η ιστορία θα την καταγράψει ως σωτήρα ή δήμιο του ευρώ. Σε κάθε περίπτωση, οι οικονομικές προοπτικές δεν είναι θετικές. 

Πρόκειται ουσιαστικά για πολιτική κρίση. Οι υπολογισμοί για τα ελλείμματα, η βιωσιμότητα των χρεών και οι χρεοκοπίες είναι αρκετά ενδιαφέρουσες. Το βασικό θέμα όμως, είναι πολιτικό: η σύγκρουση για το εάν οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης αντιμετωπίζουν την κρίση από κοινού ή εάν θα υποκύψουν στο δέλεαρ και θελήσουν να κινηθούν μόνες τους. 

Εάν το πρόβλημα της Ευρώπης ήταν απλώς το νομισματικό της σύστημα, τότε δεν θα είχε τόσο μεγάλες διαστάσεις. Όσο μεγάλα κι αν είναι τα νούμερα, τα χρέη των χωρών της περιφέρειας είναι μικρά συγκριτικά με την οικονομία της ευρωζώνης. Το εμπόδιο για την επίλυση της κρίσης δεν είναι η έλλειψη τεχνοκρατικών ή οικονομικών μέσων, αλλά η αναζωπύρωση του εθνικισμού στην Γηραιά Ήπειρο. 

Για αυτό, ο λαϊκισμός είναι σαγηνευτικός. Εάν οι Γερμανοί επιστρέψουν στο μάρκο θα μπορέσουν να επιστρέψουν και στην γερμανική τους ταυτότητα, να αποταμιεύουν και να επενδύουν τους καρπούς της σκληρής τους δουλειάς. Οι Έλληνες θα απελευθερωθούν από τα δεσμά τις δρακόντειας λιτότητας και θα πάνε και πάλι στις παραλίες τους αρνούμενοι τα χρέη τους. 

Βεβαίως δεν θα γίνει έτσι. Η Γερμανία δεν θα ευδοκιμήσει στο πλαίσιο μίας χρεοκοπημένης Ευρώπης. Αφενός γιατί οι τράπεζές της είναι φορτωμένες με επικίνδυνο κρατικό χρέος. Αφετέρου γιατί η χρεοκοπία είναι μία αυστηρά προσωρινή διέξοδος. Οι χώρες που βαρύνονται από χρέη δεν μπορούν εσαεί να αποφεύγουν τις δύσκολες αποφάσεις. Από την άλλη πλευρά όμως, αυτή είναι η ρηχή γοητεία του εθνικισμού: ξεχνά την εκνευριστική πραγματικότητα της αλληλεξάρτησης και προσποιείται ότι όλα θα είναι καλά εάν οι απομακρυνθούν οι ξένοι. 

Πολύ πριν ξεκινήσει αυτή η κρίση, αρκετοί άρχισαν να ξεχνούν αυτό που οι παλαιότεροι Ευρωπαίοι αποκαλούσαν αλληλεγγύη. Η γαλλο-γερμανική προσέγγιση θεωρείται δεδομένη. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης απομάκρυνε τον υπαρξιακό κίνδυνο. Η ειρήνη και η ευημερία θεωρούνται πλέον ως η φυσική τάξη πραγμάτων. Όταν οι πολιτικοί ηγέτες υποστηρίζουν ότι δεσμεύονται από τα εκλογικά τους σώματα, αυτό που εννοούν είναι πως δεν έχουν πείσει τους ψηφοφόρους τους ότι η Ευρώπη είναι προς το εθνικό συμφέρον της χώρας τους. 

Δεν είναι τόσο δύσκολο. Εάν η δύση αντιμετωπίσει την αναπόφευκτη επιβράδυνση, τότε η Ευρώπη μπορεί να βρεθεί σε ελεύθερη πτώση. Οι συζητήσεις στο Πεκίνο, την Ινδία και την Άγκυρα περιστρέφονται γύρω από την ασυνεννοησία στην Ευρώπη. Συνεργαζόμενες, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπορούν να διεκδικήσουν έναν ρόλο, και μάλιστα έναν σημαντικό ρόλο, στην διαμόρφωση των κανόνων του διεθνούς παιχνιδιού. Εάν οδεύσουν μεμονωμένα, τότε δεν θα έχουν αρκετή ισχύ. Ακόμη και η Γερμανία, είναι πολύ μικρή συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο. 

Οι Ευρωπαίοι τα γνωρίζουν αυτά. Η πορεία της παγκοσμιοποίησης και η αλλαγή στην εξισορρόπηση των δυνάμεων προς Ανατολάς ενισχύσουν την παραπάνω άποψη. Τα ευρωπαϊκά έθνη θα ευδοκιμήσουν σε ένα σύστημα που στηρίζεται σε κανόνες. 

Συνεργασία, ολοκλήρωση, ενοποίηση, όπως και να το πούμε, γεγονός είναι ότι δεν απαλλάσσει τις εθνικές κυβερνήσεις από τις ευθύνες τους. Τα κράτη του Νότου δεν μπορούν να παραμείνουν με τόσο χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Ακόμη κι αν ο σχεδιασμός του ενιαίου νομίσματος έχει λάθη, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία αλλά και η Ελλάδα θα πρέπει να επωμιστούν τις επιπτώσεις των αποφάσεων που έλαβαν οι εθνικές τους κυβερνήσεις. 

Και οι δύο πλευρές όμως, πιστωτές και οφειλέτες, θα πρέπει να συμφωνήσουν ότι πρέπει να διασωθεί η ΕΕ. Η διατήρηση της νομισματικής ένωσης απαιτεί από τους ηγέτες της ευρωζώνης – και στις δύο πλευρές – να στηρίξουν πολιτικά το ευρώ. Για να πετύχουν, θα πρέπει επίσης να στηρίξουν πολιτικά την Ευρώπη. 

ΠΗΓΗ: FT.com 

Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.