Η αρχή του τέλους για τον Πούτιν

Οπως αναμενόταν, ο Βλαντιμίρ Πούτιν κέρδισε στις προεδρικές εκλογές της Ρωσίας από τον πρώτο γύρο. Τα πράγματα, όμως, πλέον είναι διαφορετικά. Οι διαδηλώσεις τις τελευταίες εβδομάδες από ανθρώπους της μεσαίας τάξης δείχνουν ότι η πολιτική στη Ρωσία αφυπνίζεται μετά από έναν 12ετή λήθαργο. 
 Μέχρι πριν από μερικούς μήνες, όλοι θεωρούσαν δεδομένο ότι ο Πούτιν θα κυριαρχούσε στη ρωσική ηγεσία για τις δύο επόμενες προεδρικές θητείες. Το αποτέλεσμα της κάλπης, όμως, δείχνει ότι πιθανότατα αυτή θα είναι η τελευταία του εξαετής θητεία στην προεδρία της Ρωσίας. Ότι πρόκειται δηλαδή για την αρχή του τέλους της εποχής Πούτιν. 
Δύο μεγάλα ερωτήματα μένουν αναπάντητα:

Το πρώτο είναι εάν ο Πούτιν θα κατορθώσει να ολοκληρώσει αυτήν την εξαετή θητεία. Το δεύτερο είναι εάν το «σύστημα» Πούτιν, ακόμη και στην τροποποιημένη του μορφή, θα επιβιώσει με κάποιον νέο ηγέτη, που θα αναδειχθεί από την κυβερνώσα παράταξη, ή εάν αργά ή γρήγορα θα υποχωρήσει προς όφελος κάτι καινούργιου - με ελεγχόμενο ή με ανεξέλεγκτο τρόπο. 

Αυτό που είναι σαφές είναι η αποδυνάμωση της δημοτικότητας του Βλ. Πούτιν. Προεκλογικά, οι δημοσκοπήσεις ανέφεραν ότι στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη, στις πολιτικές πρωτεύουσες της Ρωσίας, το ποσοστό της δημοτικότητάς του ήταν χαμηλότερο από 50%. Η βάση του παραμένει ισχυρή στην περιφέρεια. Ακόμη και εκεί, όμως, υπάρχουν ενδείξεις της κλιμακούμενης απογοήτευσης.

 Η δυσαρέσκεια δεν οφείλεται σε οικονομικούς παράγοντες. Οι Ρώσοι ζουν πολύ καλύτερα σήμερα από ό,τι πριν από 12 χρόνια, όταν ανέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία ο Πούτιν, χάρη στην εκτόξευση των τιμών του πετρελαίου. Η εργατική τάξη των Ρώσων εξαρτάται περισσότερο από τις θέσεις εργασίας και τα επιδόματα του δημοσίου. Κατά συνέπεια, είναι λιγότερο πρόθυμη να κατέβει στους δρόμους. 

Συμμερίζεται, όμως, πολλές από τις ανησυχίες της μεσαίας τάξης για την ανεξέλεγκτη διαφθορά, την ευνοιοκρατία και την έλλειψη εκπροσώπησης και νομικής προστασίας. Η εκτίναξη του επιπέδου διαβίωσης που κάποτε είχε αδρανοποιήσει τις αντιδράσεις ενάντια στα μειονεκτήματα του καθεστώτος Πούτιν τώρα επιβραδύνεται. Η ανάπτυξη της Ρωσίας δείχνει πλέον λιγότερο ρόδινη, εκτός εάν υπάρξει περαιτέρω αύξηση στις τιμές του πετρελαίου - εκτίμηση μάλλον απίθανη. 

Η επιδείνωση της δημοτικότητας του Βλ. Πούτιν έχει σημαντικές επιπτώσεις. Η ευρεία στήριξη από τους μέσους Ρώσους ήταν η βάση της εξουσίας του. Του έδωσε τη δυνατότητα να συγκεντρώσει τις ελίτ -ολιγάρχες, υπηρεσίες ασφαλείας, γραφειοκράτες- που διοικούσαν τη Ρωσία απουσία πραγματικών δημοκρατικών θεσμών. Εάν αποδυναμωθεί περισσότερο η δημοτικότητά του, τότε οι ελίτ μπορεί να διασπαστούν και να αρχίσουν να προωθούν άλλους υποψήφιους, με απρόβλεπτες συνέπειες. 

Μία πιθανή λύση για να ανακτηθεί η δημοτικότητα του Βλ. Πούτιν θα ήταν να αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες των Ρώσων για τη διαφθορά και την εξουσία και να εφαρμοστούν οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα στηρίζουν τις επενδύσεις και την ανάπτυξη. Πρόκειται για σημαντικές προκλήσεις. 

Η Ρωσία, όμως, έχει καταρτίσει λεπτομερή σχέδια για την απελευθέρωση και διαθέτει τους απαραίτητους πόρους για να αμβλύνει τις κοινωνικές συνέπειες. Έχει έξι χρόνια στη διάθεσή της για να ξεκινήσει τον εκσυγχρονισμό μιας χώρας μεσαίου εισοδήματος και να προετοιμαστεί για τη διεξαγωγή πραγματικά ελεύθερων προεδρικών εκλογών το 2018. Μπορεί να γίνει. 

Δυστυχώς, όμως, πιο πιθανό σενάριο για το καθεστώς είναι να προσπαθήσει να αγοράσει εκ νέου τη δημοτικότητά του αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες, τη στιγμή μάλιστα που ο προϋπολογισμός της Ρωσίας ήδη στηρίζεται σε υψηλή πρόβλεψη για την τιμή του πετρελαίου στα 120 δολ. ανά βαρέλι, γεγονός που απειλεί τη δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας. 

Οι πραγματικές μεταρρυθμίσεις απειλούν τα κατεστημένα συμφέροντα που περιτριγυρίζουν τον Πούτιν. Μπορούμε να ελπίζουμε μόνο ότι η επιστροφή του στην προεδρία είναι ειλικρινής και πως δεν θα υπάρξει μετεκλογική καταστολή της αντιπολίτευσης. 

Η Δύση, από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να κινηθεί σε μία ιδιαίτερα λεπτή γραμμή. Θα πρέπει να συνεχίσει να δελεάζει τη Ρωσία να λειτουργεί ως υπεύθυνο μέλος της διεθνούς κοινότητας, με την ένταξή της σε θεσμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να διστάσει στη στόχευση εκείνων των αξιωματούχων που εμπλέκονται σε καταχρηστικές κινήσεις, όπως ο θάνατος του δικηγόρου Σεργκέι Μανίτσκι. Θα πρέπει να εμπλακεί στη δημοκρατική αντιπολίτευση, αλλά να αποφύγει την αδέξια «προώθηση της δημοκρατίας», που θα μπορούσε να στηρίξει επιχειρηματολογία από την πλευρά Πούτιν περί δυτικού δακτύλου στις διαδηλώσεις. 

Χωρίς να εμπλακεί, η Δύση θα πρέπει να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να εξασφαλίσει ότι η εποχή Πούτιν δεν θα λήξει ανεξέλεγκτα, αλλά σε μία ήρεμη μετάβαση προς ένα πιο δημοκρατικό μέλλον. 

ΠΗΓΗ: FT.com 
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.