Χωρίς ατμομηχανή η παγκόσμια οικονομία

Ashoka Mody*

Πόσο κοντά στην ανάκαμψη βρίσκεται η παγκόσμια οικονομία; Η στασιμότητα στο διεθνές εμπόριο και τα τρωτά σημεία που πρέπει να προβληματίζουν. Οι παραλληλισμοί με τη Μεγάλη Ύφεση του 1929.

Μετά την έκτη διαδοχική υποβάθμιση προβλέψεων για την παγκόσμια οικονομία, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εξακολουθεί να προβλέπει ότι η ανάκαμψη βρίσκεται προ των πυλών. Πέρα από το κυβερνητικό λουκέτο στην Ουάσιγκτον, οι ειδήσεις από τις ΗΠΑ είναι ενθαρρυντικές. Μειώνεται η απαισιοδοξία για την ευρωζώνη και η κινεζική επιβράδυνση αποδείχθηκε ελεγχόμενη.

Και στο παρελθόν είχαμε σημάδια αναλαμπής, τα οποία, όμως, τελικά απογοήτευσαν. Θα είναι διαφορετικά αυτήν τη φορά;

Το παγκόσμιο εμπόριο είναι ένας χρήσιμος φακός για να παρακολουθεί κανείς την κατάσταση της οικονομίας διεθνώς. Η κατάρρευση της περιόδου 2008-09 πυροδοτήθηκε μεν από έναν χρηματοοικονομικό σεισμό, αλλά μεταδόθηκε ανά τον κόσμο από την απότομη πτώση του εμπορίου.

Στα πρώτα στάδια της κρίσης, η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε με τον ίδιο ρυθμό με τον οποίο είχε μειωθεί στις αρχές της Μεγάλης Ύφεσης το 1929. Η κατάρρευση του εμπορίου, όμως, ήταν πρωτοφανής.Κοιτώντας την άβυσσο, οι ηγέτες προχώρησαν σε συντονισμένα αναπτυξιακά κίνητρα ώστε να περιοριστεί η πτώση. Η ανάκαμψη, όμως, στηρίχθηκε από την κινεζική ζήτηση για εισαγωγές, που επιτάχυνε το παγκόσμιο εμπόριο το 2010.

Αυτό λανθασμένα ερμηνεύθηκε ως το τέλος της κρίσης. Στις αρχές του 2010, η ανάκαμψη επρόκειτο να οδηγήσει σε ρυθμό ανάπτυξης του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 4% ετησίως για τα επόμενα πέντε χρόνια. Ρυθμό υψηλότερο από την περίοδο της άνθησης 2003-07. Το 2013 όμως, το ΑΕΠ αναπτύχθηκε λιγότερο από 3%. Οι ευθύνες επιρρίπτονται στην απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα, στη στροφή από τα δημοσιονομικά αναπτυξιακά κίνητρα στη λιτότητα και στις διαρθρωτικές ατέλειες - που τώρα είναι ακόμη πιο εμφανείς. Ένα κρίσιμο στοιχείο στο οποίο στηρίχθηκαν οι προβλέψεις ήταν τα σενάρια για το παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο επρόκειτο να αναπτυχθεί την περίοδο 2011-13 με ρυθμό 6%, δηλαδή μία ποσοστιαία μονάδα υψηλότερα από τον μέσο όρο των τελευταίων δεκαετιών. Η πρόβλεψη δεν επαληθεύτηκε. Επί 18 μήνες το διεθνές εμπόριο αναπτύσσεται με τον αμελητέο ρυθμό του 2%.

Σήμερα, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε μία ασυνήθιστη φάση: Ο ρυθμός ανάπτυξης του εμπορίου συνολικά είναι κατώτερος από τον ρυθμό ανάπτυξης της διεθνούς παραγωγής. Κατά συνέπεια, λείπει μία ενισχυτική δύναμη για την παγκόσμια ανάπτυξη. Στην πράξη, η οικονομική ύφεση εξαπλώνεται μέσω του παγκόσμιου εμπορίου.

Η ευρωζώνη έχει κεντρικό ρόλο σε αυτήν τη δυναμική. Οι οικονομικές διακυμάνσεις μπορεί να μην είναι τόσο έντονες όσο ήταν εν μέσω της χρηματοοικονομικής κρίσης, αλλά υπάρχουν. Οι ευρωπαϊκές οικονομίες είναι εντάσεως εμπορίου. Καθώς βρίσκονται σε στασιμότητα, συμπιέζονται σημαντικά οι μεταξύ τους εισαγωγές.

Το οικονομικό μέγεθος της Ευρώπης, όμως, είναι τέτοιο που η απότομη μείωση των εισαγωγών επιφέρει σημαντικό παγκόσμιο αντίκτυπο. Οι επιπτώσεις έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητές στην Ασία, με την οποία η Ευρώπη έχει ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς. Η Ασία έχει επιβραδυνθεί, όπως επιβραδύνθηκε και η ζήτηση για εμπορεύματα, μεταφέροντας έτσι τις επιπτώσεις σε έναν ακόμη μεγαλύτερο αριθμό αναδυόμενων οικονομιών.

Η αδύναμη παγκόσμια ζήτηση επιτείνει τις εσωτερικές δυσλειτουργίες των αναδυόμενων αγορών. Η ανθεκτικότητά τους επικροτήθηκε κατά την ισχυρότερη φάση της κρίσης. Η προηγούμενη εξαμηνιαία έκθεση του ΔΝΤ θεωρούσε ότι οι αναδυόμενες οικονομίες θα είναι η νέα κινητήριος δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας. Χωρίς τη στήριξη της ζήτησης διεθνώς όμως, τα μακρά διαρθρωτικά τους προβλήματα επανεμφανίζονται. Οι απότομες συναλλαγματικές υποτιμήσεις στη Βραζιλία, την Ινδία, την Ινδονησία και την Τουρκία ήταν καμπανάκι.

Τώρα στοιχηματίζουν πάλι στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Αυτήν τη φορά όμως, δεν υπάρχει μία παγκόσμια ατμομηχανή. Η συνεχιζόμενη ανάκαμψη στις ΗΠΑ απαιτεί την ίδια ανάπτυξη που να καθοδηγείται από την καταναλωτική ζήτηση η οποία οδήγησε στην κρίση. Η Κίνα χρειάζεται να χαλιναγωγήσει τα πλεονάσματά της. Στις άλλες οικονομίες, η ανάκαμψη χρειάζεται να στηριχθεί από το ισχυρό εμπόριο.

Τα βαθιά ριζωμένα προβλήματα σε αυτές τις χώρες, όμως, μεγεθύνονται από την παγκόσμια αλληλεξάρτηση, εμποδίζοντας τελικά την ανάπτυξη του εμπορίου. Υπάρχουν ελάχιστα περιθώρια για περαιτέρω νομισματικό ακτιβισμό και δεν εκφράζεται καμία διάθεση για δημοσιονομικά αναπτυξιακά κίνητρα. Η πολιτική ανά τον κόσμο εμποδίζει τον ρυθμό της δράσης, όπως μας υπενθυμίζει και το κυβερνητικό λουκέτο στις ΗΠΑ.

Η οικονομία διεθνώς μετά βίας αναπτύσσεται. Η ελπίδα είναι πως θετικές ειδήσεις θα πυροδοτήσουν μία αυτοτροφοδοτούμενη ανάκαμψη. Το ίδιο, όμως, μπορεί να συμβεί εάν αρνητικές ειδήσεις και λάθη πολιτικής επιδεινώσουν ταχύτατα τα τρωτά σημεία.

Η Ιστορία μας επιβάλλει να δούμε σοβαρά αυτήν την προειδοποίηση. Και στο παρελθόν, όταν η παγκόσμια οικονομία ανέκαμπτε από τη Μεγάλη Ύφεση, το διεθνές εμπόριο αναπτυσσόταν με ρυθμό χαμηλότερο από εκείνο της συνολικής ανάπτυξης.

Ο Barry Eichengreen του Berkeley έγραψε ότι απουσία συντονισμένης διεθνούς πολιτικής κάθε χώρα χρειάστηκε χρόνο για να γιατρέψει τις πληγές της μέχρις ότου ανακάμψει ως παραγωγικός παράγοντας του παγκόσμιου εμπορίου και της ανάπτυξης. Χρειάστηκε χρόνος για να κλείσουν οι πληγές. Σε αντίστοιχους όρους όμως, εάν η Μεγάλη Ύφεση ξεκίνησε το 1929, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται τώρα στην κατάσταση όπου βρισκόταν το 1933, λίγα χρόνια προτού γίνει και πάλι ισχυρή η διεθνής ανάπτυξη. Θα ήταν απατηλό να ελπίζει κανείς σε άμεση αλλαγή αναφορικά με αυτήν τη δυναμική.

*Ο Ashoka Mody είναι καθηγητής στο Princeton και fellow στο Bruegel.