Νέες αναταράξεις στην παγκόσμια οικονομία

του Martin Wolf

Το ΔΝΤ σκιαγραφεί μια ενθαρρυντική εικόνα για την παγκόσμια οικονομία, αν… δεν πέσει ο ουρανός στο κεφάλι μας. Βαδίζουμε σε δρόμο πιο ομαλό σε σχέση με τις περίεργες καταστάσεις του 2007. Σίγουρα, όμως, θα υπάρξουν σκαμπανεβάσματα.

Η παγκόσμια οικονομία είναι σαν τραμπάλα. Κάθε πλευρά πρέπει να ανέβει και μετά να κατέβει. Έτσι εμφανίζονται νέες δυσκολίες και νέες ευκαιρίες. Συνολικά όμως, η εικόνα που σκιαγραφεί το ΔΝΤ στο τελευταίο World Economic Outlookδεν είναι καταστροφική. Αν δεν συμβεί κάτι κακό -όπως μια στάση πληρωμών στις ΗΠΑ-, η οικονομία διεθνώς μπορεί να πετύχει κάπως πιο ισορροπημένη ανάπτυξη.

Συγκεκριμένα, το ταμείο σημειώνει: «Η δραστηριότητα στις μεγάλες προηγμένες οικονομίες έχει αρχίσει να επιταχύνεται από τα υποτονικά, προηγουμένως, επίπεδα. Αντίθετα, η ανάπτυξη στην Κίνα και σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες στην Ασία και στη Λατινική Αμερική και σε λιγότερο βαθμό στην Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών έχει επιβραδυνθεί μετά την εκτίναξη της παραγωγής πέραν των ορίων που θα προσδιόριζε η ανάκαμψη από τη Μεγάλη Ύφεση».

Η συνολική εικόνα που παρουσιάζεται, λοιπόν, είναι ένας επικίνδυνος επαναπροσδιορισμός του μοτίβου της διεθνούς ανάπτυξης: μέτρια βελτίωση στη δυναμική των κρατών υψηλού εισοδήματος, ειδικά των ΗΠΑ, και μειωμένη δυναμική σε έναν αξιοπερίεργα μεγάλο αριθμό αναδυόμενων οικονομιών.

Πού βρίσκονται οι κίνδυνοι; Ιδού ορισμένοι προφανείς. Τι θα γίνει αν η πρόοδος στην ευρωζώνηαποδειχθεί παροδική; Για ορισμένα ευάλωτα μέλη, η αντίδραση που θα προκαλέσει ένα πισωγύρισμα στη λιτότητα και στην υψηλή ανεργία είναι αρκετά πιθανή. Παράλληλα, η πρόοδος προς μια πραγματική τραπεζική ενοποίηση στην ευρωζώνη δείχνει να έχει παγώσει.

Ένας πιο άμεσος κίνδυνος είναι ενδεχόμενη κατάρρευση στην αμερικανική πολιτική σκηνή, που θα οδηγήσει σε τεράστια άτακτη σύσφιγξη της πιστωτικής πολιτικής ή ακόμη και σε στάση πληρωμών σε δανειακές υποχρεώσεις. Ένας άλλος κίνδυνος είναι να προκληθεί χάος από την απόσυρση της μη συμβατικής νομισματικής πολιτικής και τη συνεπαγόμενη άνοδο των επιτοκίων. Κάποιοι φοβούνται ότι ο πληθωρισμός ξαφνικά θα εκραγεί στις υψηλού εισοδήματος οικονομίες. Αυτό θεωρείται μάλλον απίθανο.

Στις πλούσιες χώρες, ένας μεγάλος κίνδυνος προέρχεται από τον υπερβολικά ταχύ ρυθμό της δημοσιονομικής λιτότητας, όπως ήδη φαίνεται στην ευρωζώνη, στη Βρετανία και πιο πρόσφατα στις ΗΠΑ. Μία από τις επιπτώσεις είναι η υπέρμετρη εξάρτηση από τη νομισματική πολιτική (συχνά πολύ αντισυμβατική). Οι συνέπειές της στην οικονομία είναι εξίσου αβέβαιες με αυτές της δημοσιονομικής στήριξης. Οι οικονομολόγοι του μέλλοντος ίσως θα αδυνατούν να κατανοήσουν την απίστευτη πίστη μας στην αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής κατά τη διάρκεια μιας προφανούς υπεραφθονίας αποταμίευσης στον ιδιωτικό τομέα.

Στις ΗΠΑ, η ανάκαμψη στον χώρο των ακινήτων, η αύξηση του οικογενειακού πλούτου και η ευκολότερη πίστωση βοηθούν στη συνέχιση της ανάκαμψης. Η φετινή δημοσιονομική σύσφιγξη εκτιμάται ότι θα ανέλθει στο 2,5% του ΑΕΠ, αλλά θα υποχωρήσει το 2014 στο 0,75%.

Η Ιαπωνία είναι αποφασισμένη να περιορίσει τη δημοσιονομική πολιτική του χρόνου, ίσως πρώιμα. Στηνευρωζώνη, η δημοσιονομική σύσφιγξη αναμένεται να μειωθεί από περίπου 1% του ΑΕΠ το 2013 στο 0,5% και λιγότερο το 2014. Δυστυχώς, η ζήτηση είναι πολύ αδύναμη στον πυρήνα της και τα δάνεια πολύ περιορισμένα στην περιφέρεια, παρά τη βοήθεια από την ΕΚΤ. Η προφανής ελπίδα ότι η ευρωζώνη ίσως πετύχει ταχεία οικονομική ανάπτυξη χάρη στις εξαγωγές θα αποδειχθεί απατηλή.

Μακροπρόθεσμα, ο ρυθμός της δυνητικής ανάπτυξης στον πλούσιο κόσμο και η πορεία της δημοσιονομικής σταθεροποίησης είναι τα μεγάλα ερωτήματα. Το πρώτο, αντίθετα με την επικρατούσα άποψη, είναι το πιο σημαντικό. Οι κυβερνήσεις χρειάζονται μια συντεταγμένη στρατηγική για την ανάπτυξη, η οποία θα είναι ο καθοριστικός παράγοντας για το πώς θα μπορέσουν να διαχειριστούν τη δημοσιονομική τους θέση. Γι' αυτό και η απόφαση να μη χρησιμοποιηθεί η εξαιρετική ευκαιρία που παρουσιάζουν τα πολύ χαμηλά επιτόκια για να χρηματοδοτηθεί μεγάλη αύξηση των επενδύσεων είναι ασυγχώρητο λάθος.

Για τις αναδυόμενες οικονομίες, η ανάπτυξη προβλέπεται μόλις στο 4,5% του ΑΕΠ φέτος και στο 5,1% του χρόνου. Η πρόβλεψη για την Κίνα είναι 7,6% φέτος και 7,3% το 2014, για την Ινδία 3,8% φέτος και 5,1% το 2014. Προσέξτε όμως: Με αύξηση ΑΕΠ 6,3% φέτος και 6,5% τον επόμενο χρόνο, η αναπτυσσόμενη Ασία -η μισή ανθρωπότητα- και πάλι θα αναπτυχθεί ταχύτερα από όλους. Η υποσαχάρια Αφρική ακολουθεί δεύτερη.

Οι αναδυόμενες οικονομίες αντιμετωπίζουν δύο διαφορετικές προκλήσεις: Πρώτον, είναι πιθανόν να βρεθούν σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον υψηλότερων επιτοκίων, χαμηλότερων τιμών εμπορευμάτων, ισχυρότερης ανάπτυξης στις ανεπτυγμένες οικονομίες και πιο αδύναμης ανάπτυξης στην Κίνα.

Οι εποχές της εύκολης διεθνούς χρηματοδότησης τελειώνουν, καθώς η νομισματική σύσφιγξη επιστρέφει αργά-αργά στις υψηλού εισοδήματος χώρες. Ο κόσμος ακούει για μία ακόμη φορά το παραμύθι που προειδοποιεί για τους κινδύνους που κρύβει η ροή καυτού χρήματος σε αναδυόμενες αγορές. Ωστόσο αυτές οι χώρες αντιμετωπίζουν άλλες εστίες μεταβλητότητας: Η μία είναι η υπερβολική πιστωτική ανάπτυξη που προηγήθηκε, ειδικά στην Κίνα. Η άλλη είναι η εξάρτηση πάρα πολλών από τις υψηλές τιμές εμπορευμάτων.

Δεύτερον, πέρα από αυτές τις βραχυπρόθεσμες προκλήσεις, υπάρχουν και μακροπρόθεσμες για συγκεκριμένες αναδυόμενες οικονομίες. Παρατηρείται μια διαρθρωτική επιβράδυνση, τουλάχιστον στην Κίνα και στην Ινδία. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη δεν κρατάει για πάντα. Και οι δύο αυτές χώρες υποφέρουν από σημαντικές ανισορροπίες. Όμως μια μέτρια εξισορρόπηση της παγκόσμιας ανάπτυξης δεν θα σταματήσει τη «μεγάλη σύγκλιση», το μεγάλο ιστορικό γεγονός της εποχής μας στην οικονομία. Απλώς θα σημαίνει ότι θα γίνει με βραδύτερο ρυθμό.

Τόσο η άμεση, όσο και η μακροπρόθεσμη παγκόσμια αναδιανομή θα είναι εύκολα διαχειρίσιμη, αν δεν γίνει κάτι πολύ στραβό. Όμως, και πάλι, θα πρέπει να γίνει διαχείριση σε ό,τι μπορούμε να διαχειριστούμε. Οι αναδυόμενες χώρες πρέπει να ξεπεράσουν τις άμεσες προκλήσεις και να προετοιμαστούν για μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη.

Θα πρέπει να επιτρέψουν η ελαστικότητα στους συναλλαγματικούς μηχανισμούς να αφαιρέσει κάποιες οικονομικές πιέσεις. Θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιήσουν ξένα συναλλαγματικά αποθέματα, όπου έχουν συγκεντρωθεί σε μεγάλη κλίμακα.

Οι αναδυόμενες οικονομίες είναι, εν γένει, πιο εύρωστες απ' ό,τι στο παρελθόν. Όμως για να συνεχίσουν να αναπτύσσονται, πολλές θα πρέπει επίσης να εξετάσουν επειγόντως νέο κύκλο διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, ειδικά η Ινδία.

Η Κίνα ίσως αντιμετωπίσει μια δύσκολη επιλογή, ανάμεσα στην κάθετη επιβράδυνση και τις πολιτικά δύσκολες μεταρρυθμίσεις, από τη μία, και την έναρξη μιας ακόμη πιστωτικής εκτίναξης από την άλλη. Με δεδομένα τα ήδη υψηλά επίπεδα δανείων στην οικονομία και τις τεράστιες διαρθρωτικές ανισορροπίες, η κυβέρνηση θα πρέπει να διαλέξει την πρώτη λύση. Θα το κάνει; Δεν το γνωρίζουμε.

Ο κόσμος βρίσκεται σήμερα σε έναν δρόμο κάπως πιο ομαλό από τις περίεργες καταστάσεις που ζούμε από το 2007. Σίγουρα όμως έχει σκαμπανεβάσματα.